Kilkanaście lat temu, na suchej jałowej łące po raz pierwszy zobaczyłam żółte wyspy kocanek. Ciepły kolor słońca, żółcień, jakby podpisał się na tej piaszczystej łacie ziemi Vincent van Gogh. Wszystko mi się podoba w tej roślinie, jej drobny pokrój, szarozielone, prawie srebrzyste łodyżki jakby omszone niteczkami wełny, i zwarte kuliste główki drobnych kwiatów zebranych w koszyczki, które zasychają tak jak wyrosły, zachowując na długo żywy, radosny kolor.
Kocanki nie tylko przyciągają uwagę swoim wyglądem , ale również niezwykłymi właściwościami.
Trochę botaniki trochę geografii
Bylina pochodzi z południa Europy; Rodzaj Helichrysum liczy około 500 gatunków rozprzestrzenionych w ciepłych rejonach świata od Afryki po Australię.
Kocanki są pod częściową ochroną gatunkową z obawy przed nadmierną, niekontrolowaną eksploatacją stanowisk naturalnych do celów leczniczych.
Rośnie dziko na obszarach piaszczystych, wydmach, miedzach i przydrożach w towarzystwie lasów sosnowych.
Helichrysum arenarium – kocanka piaskowa kocha pełne słońce, znosi suszę, dlatego nazywana jest również nieśmiertelnikiem “Immortelle” – pod tą nazwą często występuje w produktach kosmetycznych.
Inne nazwy: kocanka cytrynowa, kocie łapki, kotki, nieśmiertelnik żółty, słomianka, suchokwiat, suchołuska.
Surowiec leczniczy: Kwiatostan kocanek - Inflorescentia Helichrysi
Pochodzenie nazwy Helichrysum to złożenie dwóch greckich słów „Helios” czyli Słońce, „chrysos” czyli złoto, i odnosi się do słonecznozłotych kwiatów, a arenarium bierze się z łacińskiego ,,areenaria” — co oznacza piaskowy, piaszczysty bądź „arena” czyli piasek.
Teraz już rozumiem… Kocanki piaskowe… dlatego wyrastają na piasku …kocanki bo kosmate włoski porastające nadziemne części rośliny przypominają sierść kota.
Kocanka piaskowa to ważny surowiec medycyny tradycyjnej, pierwsze wzmianki o jej stosowaniu sięgają dokumentów kultur starożytnych. Hipokrates (V-IV w) zalecał stosowanie kocanki w leczeniu ran i problemów skórnych. Przez wieki surowiec pojawia się w różnych podręcznikach medycznych, jest znany przede wszystkim jako surowiec o właściwościach moczopędnych, żółciopędnych i przeciwzapalnych.
W medycynie ludowej stosowany był w żółtaczce i w ”cierpieniach wątroby” jak określają to stare ludowe zapisy.
Obecnie koszyczek kocanek jest przede wszystkim składnikiem mieszanek o działaniu żółciopędnym, stosowanych w zaburzeniach trawienia, szczególnie po resekcji woreczka żółciowego, w kamicy dróg żółciowych lub w niewydolności wątroby i uszkodzeniach miąższu w zestawieniu z innymi surowcami regulującymi funkcjonowanie wątroby.
Surowiec ma charakterystyczny korzenny, słodkawy zapach oraz ściągający nieco gorzki smak.
Co w kocance? Dla miłośników fitochemii
Dla tych co lubią wiedzieć więcej na chwilę wkraczamy w obszar fitochemii.
W podręcznikach farmakognozji kwiaty kocanki znajdziemy w dziale surowców flawonoidowych. Zawierają : flawonoidy typu chalkonu- izosalipuprpurozyd, flawanony – glikozyd naryngeniny, flawonole – glukozyd kemferolu, flawony – glukozyd apigeniny; Olejek eteryczny
Znajomość składników chemicznych surowca pozwala określić zakres działania
- aktywność żółciopędna, rozkurczowa – flawony i związki flawonolowe
- właściwości przeciwutleniające, przeciwzapalne i przeciwdrobnoustrojowe – fenole, olejki eteryczne
- działanie moczopędnie – flawonoidy
- działanie bakteriobójcze barwniki (arenol i homoarenol)
- przeciwrobaczo – związki ftalidowe
- pobudzające funkcje żółciotwórcze komórek wątroby (hepatocytów) – chalkony – izosalipurpozyd, naryngenina
Jak działają przetwory z surowca
- Rozkurczowo na mięśnie gładkie jelit, pęcherzyka żółciowego i dróg żółciowych -przywraca prawidłową perystaltykę jelit.
- Łagodzi stan zapalny błony śluzowej żołądka
- Pobudza wydzielanie żółci
- Moczopędnie
Kosmetyka i Aromaterapia
Kocanki różnych gatunków służą do produkcji:
- Hydrolatu – działa przeciwzapalnie i przeciwbakteryjne na skórę, jest stosowany w kosmetykach o działaniu kojącym, tonizującym, łagodzącym, regenerującym i rewitalizującym. Jest delikatny dla skóry, posiada subtelny aromat kocanki. Hydrolaty (inaczej wody kwiatowe) to skroplona para wodna, powstająca jako produkt uboczny procesu destylacji olejków. Dzięki temu zawierają różne związki aktywne.
- Wosk -środek zmiękczający i odżywczy dla skóry, składa się z tłuszczów roślinnych; działa nawilżająco, regenerująco i odżywczo. Jest stosowany również w produktach do makijażu- ułatwia rozprowadzanie kosmetyku na skórze
- Olejek eteryczny ze świeżych kwitnących kwiatostanów o żółtopomarańczowym kolorze w kosmetykach jest stosowany jako przeciwutleniacz, środek przeciwbakteryjny i przeciwzapalny
Wyciągi – w kosmetyce stosujemy wyciągi z kwiatów i liści:
- olejowy bogaty w olejek eteryczny – lipofilny, stosuje się go w przypadku skóry uszkodzonej, podrażnionej i problematycznej
- hydrofilowy ekstrakt zawierający przede wszystkim flawonoidy, chroni skórę przed procesami utleniania, regeneruje uszkodzoną skórę – stosowany jest w kremach odmładzających, przeciwstarzeniowych
Perfumiarstwo
Każdy gatunek olejku eterycznego Helichrysum ma zupełnie inne właściwości aromatyczne i terapeutyczne.
- olejek z kocanki włoskiej (Helichrysum italicum), rośnie na skalistych podłożach słonecznych Bałkanów albo Korsyce i stamtąd jest pozyskiwany do celów aromaterapii
- olejek Helichrysum bracteatum ma lekko słodkawy i herbaciany aromat
olejek Helichrysum petiolare, Helichrysum gymnocephalum i Helichrysum splendidum – zapach bardziej świeży, wiosenny
Zapach kocanki – Grupa zapachów:
kwiatowo – bursztynowe z ciepłymi nutami, jednocześnie ziemisty i drzewny.
W kompozycji z cedrem, patchouli nadaje głębi oraz ciepła zapachom męskim.
Stosowany jest głównie w celu nadania perfumom szyprowym i bursztynowym głębokiej nuty tytoniu.
Aromaterapia
Zastosowanie: wyczerpanie nerwowe, stres, infekcje, stany zapalne skóry, bóle mięśni, stany zapalne i podrażnienie skóry, migrena.
#Aromaterapia: 3-5 kropli do dyfuzora
#Masaż: 2-3 krople z olejem nośnikowym kokosowym, jojoba;
#Kąpiel 5-10 kropli do wanny z ciepłą wodą
Dobrze komponuje się z olejkiem z bazyliowym, szałwii muszkatołowej, jaśminowym, patchouli, geranium, różanym, z rumianku rzymskiego, lawendowym i tymiankowym.
Praktyczna kocanka
- zapach liści przypomina mieszankę curry i lubczyku – można stosować jako przyprawę
- świetna do suchych bukietów zbieramy w czerwcu i lipcu
Bibliografia
Steffen Arctander: Perfume and Flavor Materials of Natural Origin.Elizabeth, NJ: Pathfinder., 2017
Daniel Antunes Viegas, Ana Palmeira-de-Oliveira, Lígia Salgueiro, José Martinez-de-Oliveira, Rita Palmeira-de-Oliveira: Helichrysum italicum: From traditional use to scientific data,Journal of Ethnopharmacology,Volume 151, Issue 1,2014,Pages 54-65.
Maryam Akaberi, Amirhossein Sahebkar, Narjes Azizi, Seyed Ahmad Emami,Everlasting flowers: Phytochemistry and pharmacology of the genus Helichrysum,Industrial Crops and Products,Volume 138,2019,111471.
Katja Kramberger, Saša Kenig, Zala Jenko PražnikarA Review and Evaluation of the Data Supporting Internal Use of Helichrysum italicum.Plants 2021, 10(8), 1738;